جواب به شبهات اعتقادی

بسم الله الرّحمن الرّحیم  

اشکال

چرا علماء دین ، فهم قرآن را به خودشان اختصاص داده اند ؟ چرا بقیه نتوانند از آیات قران و متون دینی چیزی بفهمند ؟ آیا اختصاص دادن فهم قرآن به خود نوعی دکان باز کردن بحساب نمیآید ؟؟؟

جواب  

برای پاسخ به این شبهه بهتر است نگاهی به روش و نحوه عملکرد علماء در برداشت مطالب از منابع دینی داشته باشیم تا در یابیم عملکرد علماء با کسانیکه خواهان برداشت مستقیم از آیات قرآن هستند چه فرقی دارد .

علماء دین برای برداشت مفاهیم آیات قرآنی  به چند چیز علم دارند .

 اول : علم به لغت عرب و تحول آن در طول تاریخ  : از واضحات است که برای فهم آیات قرآنی که به عربی نازل شده است باید عالم به لغت عرب بود . علم به لغت عرب به این آسانی امکان پذیر نیست و باید با تلاش فراوان حاصل شود .

در تاریخ نقل شده است : وقتی بعضی از آیات قرآن نازل میشد خلفای سه گانه که بعد از پیغمبر آمدند معنای آن را نمی دانستند مثلا در آیه و فاکهة و ابّا ( عبس / 31 ) معنای کلمه ابّا را نمیدانستند در حالیکه آنان عرب زبان بودند . آنها که عرب زبان بودند در فهم بعضی از لغات دچار مشگل میشدند حال اگر کسی اصلا با لغت عرب آشنا نباشد چه کند ؟

از سوی دیگر نیاز است که به تحول تاریخی لغت عرب هم عالم بود مثلا ما الان از کلمه تقیه اخفاء عقائد را میفهمیم در حالیکه 1300 سال پیش حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه خطبه 210 این کلمه را به معنای تقوا استعمال کرده اند . و شما بهتر میدانید که بین این دو معنا تفاوت بسیاری وجود دارد .

چه بسا الفاظی که در قرآن و متون دینی ما وجود دارد اما در زمانهای مختلف معانی مختلفی داشته است . لذا برای فردی که عالم به تحول معنای لغات نیست امکان تفسیر واقعی آن ممکن نیست .

دوم : علم به ادبیات عرب : ادبیات و زبان عرب یکی از زبانهائیستکه دقت فراوانی در آن دیده میشود حتی  اگر کلمه ای اعرابش تغییر کند معنای آن از زمین تا آسمان تفاوت پیدا میکند .

یکی از مترجمین بزرگ قرآن درمورد آیه 27 سوره مومنون در بیان جریان قضیه نوح اشتباه بزرگی مرتکب شده  است . بیان اشتباه اینکه : چون قرار بود در جریان طوفان نوح آب پهنه زمین را فرا بگیرد خداوند به نوح دستور داد << فاسلک فیها من کل زوجین اثنین و اهلک الا من سبق علیه القول >> یعنی از هر حیوانی دو زوج و همچنین اهل خودت را سوار کشتی کن مگر آن کسی که سخنش در مورد او گذشت { یعنی مگر پسرت که قبلا در مورد او با تو صحبت شد }  . این مترجم بزرگوار اهلک را به معنای هلاک کرد ترجمه کرد و گفت : یعنی همه مردم هلاک شدند مگر آنان که سخنش قبلا گذشت { یعنی همه هلاک شدند مگر پسر نوح !!! }

ببینید ......  شخصیتی که در علم و تقوای او هیچ شک و تردیدی نیست اهلک که مضاف و مضاف الیه است را فعل ماضی باب افعال پنداشته و مرتکب چنین اشتباهی شده است . حال اگر کسی اصلا علم به ادبیات عرب نداشته باشد ، با معنای قرآن چه میکند ؟؟

سوم : علم به احادیث و شان نزول آیات : پیغمبر اکرم فرمودند : انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی یعنی اگر گفتید حسبنا کتاب الله دیگر هیچ تضمینی برای هدایت شما و فهم درست از بیانات الهی نیست . شما میبینید خیلی از احکام اسلامی در منطوق قران وجود ندارد مثلا اینکه نماز یومیه 17 رکعت است از قران برداشت نمیشود و یا اینکه مثلا گوشت سگ حرام است از آیات فهمیده نمیشود بلکه از احادیث است . آن کسانیکه میخواهند با مراجعه مستقیم به آیات قرآن احکام اسلامی را صادر کنند در مورد نماز و کیفیت و کمیت آن چه برداشتی از آیات قرآن میتوانند داشته باشند ؟؟

در میان روایات ، شان نزول آیات نیز مطرح شده است که فهم دقیق آیات را به ما نشان میدهد.

یکی از مفسرین عالیقدر میفرمود : دانشجوئی به من مراجعه کرد و گفت : آقای فلانی من میخواهم تفسیر قرآن بنویسم !!! . گفتم : فقط به یک سوال بنده جواب بدید بعد جواب شما را میدهم . شما بفرمائیید معنای آیه << و فی القصاص حیاة>> چیست ؟؟ گفت : یعنی در قصاص کردن حیات و زندگانی است . گفتم با قصاص کردن که قاتل هم کشته می شود پس حیات و زندگانی که قران میگوید برای کیست ؟ .... دانشجو ساکت شد و چیزی نگفت . بعد برای او گفتم : شان نزول این آیه مربوط به قبیله اوس و خزرج است که وقتی یکی از قبیله اوس فردی از قبیله خزرج را میکشت . خزرجی ها در مقابل  10 نفر از قبیله اوس را میکشتند . خداوند میفرماید : شما اگر قصاص کنید و یک نفر را بکشید 9 نفر دیگر دارای حیات و زندگی خواهند بود . { البته در ذیل این آیه شریفه عبرت دیگران از قصاص هم حیات و رندگانی معرفی شده است }

بنا بر این اگر ما بخواهیم بدون در نظر گرفتن شان نزول آیات ، آن را معنا کنیم دچار اشتباهات فراوانی میشویم

تذکر : برای فهم دقیق آیات الهی به غیر از موارد مذکور ، به فهم علم معانی و بیان و بدیع و سائر علومی که مرتبط با تفسیر قرآن است نیاز میباشد و الا فردی که اقدام به برداشت شخصی از آیات بکند بلا شک دچار اشتباه خواهد شد که ما در اینجا فقط به یک نمونه اشاره میکنیم

قبل از انقلاب فردی که دندانپزشک بود گفت : من در مورد خلقت آدم و حوا از قرآن چیزی فهمیده ام که تا به حال علمای اسلام به آن توجه نداشته اند و در این مورد دچار اشتباه شده اند !!! .

بیان ایشان در مورد خلقت آدم و حوّا اینستکه : در آیه اول سوره نساء میگوید : خلقکم من نفس واحدة یعنی ما همه شما انسانها را از یک نفس واحدة خلق کردیم . نفس واحده در عربی مونث است و این نشان میدهد که همه ما انسانها از یک زن آفریده شده ایم !! . در ادامه آیه میگوید : و خلق منها زوجها یعنی بعد از خلق آن زن ؛ همسر او یعنی حضرت آدم را از او آفریدیم . من تعجب میکنم که این همه علماء و مفسرین اشتباه کرده و گفته اند : خداوند اول آدم را خلق کرده و بعد حوا را در حالیکه آیه صراحتا میگوید ما اول حوا را خلق کردیم بعد آدم را.

همچنانکه میبینید این یک برداشت غیر عالمانه از آیه استکه این فرد دچار آن شده است . اما اشتباه ایشان از این قرار استکه :

در زبان فارسی فقط مونث حقیقی وجود دارد ولی در بسیاری از زبانها علاوه بر مونث حقیقی ، مونث مجازی نیز وجود دارد بمانند زبان انگلیسی و فرانسه و عربی . در زبان عرب به شمس مونث مجازی گفته میشود و به قمر مذکر مجازی گفته میشود و از این دست کلمات در زبان عرب بسیار است . یکی از آن کلمات کلمه نفس است که مونث مجازی است و به معنای شخص می آید . در قران گفته شده : کل نفس بما کسبت رهینه یعنی هر شخصی اعم از مرد و زن در گرو اعمال خود است { نه فقط زنان } . اشتباه ایشان در اینست که فکر کرده کلمه نفس مونث حقیقی بوده و مراد همان حوا است لذا اینچنین اشتباهی در برداشت از آیه داشته است .

مراد از نفس در آیه شریفه شخص حضرت آدم است که پس از آن زوجش یعنی حوا را خلق کرده است کما اینکه روایات بسیاری که در این باب وارده شده است این مطلب را تائیید میکند . { لازم بذکر استکه در کلام عرب واژه  زوج ،  هم به زن و هم به مرد اطلاق میشود . و اگر شما در آیات قران خوب دقت کنید در میابید که : واژه زوجة نداریم بلکه هر چه هست زوج است مثلا در آیه 35 سوره بقره میفرماید : یا ادم اسکن انت و زوجک الجنة یعنی ای ادم ؛  تو و زوج تو در بهشت سکونت پیدا کنید . در اینجا مراد از زوج حوّا است } در ایه اول سوره نساء مراد از زوج حضرت حوّا است . و ندانستن همین امر بر اشتباهات این فرد در تفسیری که ارائه داده است افزوده است .

خلاصه : برداشت مفهوم از آیات قرآن آنهم بدون علم به علوم قرآنی ممکن نیست و یقینا فرد در برداشت از آیات الهی دچار اشتباهات فراوانی خواهد شد . بله ... اگر کسی بخواهد ، میتواند سالها عمر خود را در راه فراگیری علوم و فنون ادب عرب و همچنین فهم احادیث اهل بیت علیهم السلام خرج کند آنگاه طبق آموخته های خود به بیان آیات الهی بپردازد و این هیچ مانعی ندارد .

ماخذ : کتاب در پرتو آذرخش نوشته آیت الله مصباح یزدی